Đức Hà
Cũng như hầu hết thanh niên sinh ra và lớn lên tại Thung
Lũng Điện Tử - Nguyễn Tùng, Ben Lê và David Trần, đều có ước mộng nếu không chen
chân được vào các đại công ty như Google, Oracle, Apple, Yahoo vv... thì cũng
liều mình khởi xướng một công ty startup bằng vốn tự có và ... chờ thời. Và cả
ba chàng trai chưa vợ tuổi từ 24 đến 28, đã trải qua một cách suôn sẻ tất cả
các giai đoạn học vấn từ tiểu học, trung học đến xong đại học và tốt nghiệp; chỉ
đến khâu kiếm việc làm thì bế tắc. Mà bế tắc nặng tưởng không lối thoát.
"Bọn em ra trường nhưng kiếm việc khó quá, mà đi xa
khỏi vùng này thì ngại," bộ ba Tùng, Ben và David đều ca một bản đồng ca,
nghe rất quen tai tại vùng Bay Area, nơi nhà đắt, người đông, việc làm hiếm và
kén chọn. Thống kê mới đây cho thấy tỉ lệ người không việc làm và lãnh phụ cấp
thất nghiệp vùng Bay ở mức từ 4.1 đến 6.0% - riêng Quận Hạt Santa Clara đạt 5.2
%, so với 7.9 toàn Cali, trong khi tỉ lệ
toàn quốc Hoa Kỳ ở mức 6.7%. Rất không may Tùng - Ben - David, bạn học từ nhỏ
và ở cùng xóm phía bắc San José, từng nằm trong
số 1.5 triệu người không việc làm tại California.
Nhưng nói vậy mà không phải vậy, ba chàng trai - thân nhau như anh em ruột
thịt, không hề ngồi không ăn cơm cha xin tiền mẹ ngồi cafê, mà đã cùng nhau
thành lập công ty riêng. Công ty của họ - một startup có một không ai, nói theo
chữ nghĩa thời trang là dám nghĩ dám làm và đang trên đà thành công - ít ra thì
cũng bước đầu.
Công ty của họ, lẽ dĩ nhiên phải mang tên Mỹ như Tastee
Bytes và Kamikazé, có cả trang nhà trên mạng, và có mặt trên Facebook, Twitter
và Instagram ... để kết nối 24/24 với khách hàng và người ái mộ (followers) như
tất cả các công ty hai-tếch thường thấy. Chỉ có điều công ty của họ không trụ
yên một địa chỉ mà thường xuyên di chuyển nay chỗ này mai chỗ khác: bởi vì đó
là hai chiếc xe lunch, và văn phòng chính ban đêm đặt tại Tổng Công Ty LeeBros. Foodservice, Inc. - công ty mẹ của hệ thống bánh mì Lee's Sandwiches.
 |
| Tastee Bytes Food Truck |
Bây Giờ
Những chiếc xe lunch màu trắng ngà, trên nóc xe có hai ba
khung nhựa xanh mở lên để thoáng khí và hứng ánh sáng trời vẫn thường thấy - mà
đa phần là do người Việt điều hành giờ đây phố xá lại được trang điểm thêm bằng
những chiếc xe, hình dáng tương tự như xe chuyển hàng UPS, nhưng màu mè hơn,
bắt mắt hơn, hiện đại hơn của thế hệ biết tận dụng internet với điện thoại
thông minh, tablet ..., tuy không diêm dúa, rối rắm loạn màu như xe của các bác
tài gốc Mễ.
Ông Lê Văn Chiêu, Tổng Giám Đốc Lee Bros. ở San José giải thích:
"Xe lunch bây giờ thay đổi nhiều so với trước. Thực
phẩm của xe lunch hiện nay chuyên môn hơn - nghĩa là tập trung vào vài món ăn
thật đặc sắc như một nhà hàng ăn lưu động. Có xe chỉ bán món ăn Việt, món ăn
Hàn Quốc, xe thì tacos hay BBQ không như trước đây phục vụ khách hàng với một
thực đơn đa dạng và bình dân hơn."
Với ai từng dùng bữa từ xe lunch đều thấy ngày trước xe
lunch chỉ phục vụ bữa ăn cho no bụng, giờ đây món ăn phải được nâng lên hàng
cao cấp nhắm vào một nhóm thực khách kén chọn. Sở dĩ như vậy theo lời ông
Chiêu, là vì khi kinh tế Mỹ trở nên khó khăn vào những năm 2000 khiến nhiều nhà
hàng đóng cửa và đầu bếp mất việc phải đổi ngành. Ông nói:
"Các đầu bếp giỏi từ các nhà hàng đó chuyển sang bán thức
ăn trên xe lunch, và điều đó đã làm chuyển hướng ngành bán xe lunch mà báo chí
Mỹ gọi là food trucks."
Vì thực phẩm ngon hơn, đòi hỏi tay nghề chuyên nghiệp để xào
nấu nêm nếm, chưa kể mọi thứ nguyên liệu giờ đây cũng mắc mỏ nên món ăn không
còn rẻ như thời vàng son của xe lunch Việt dạo trước năm 2000 khi phong trào dot.com
bột phát.
Một chủ xe lunch, nay đã giải nghệ - không muốn nêu danh tính, nói rằng thời đó
kiếm tiền sướng lắm. Hãng xưởng cần mình tới để mang đồ ăn cho nhân viên làm ba
ca/ngày. Ông nói rằng mỗi ngày trừ chi phí cũng còn trên dưới vài trăm mà thời
đó nhà lại rẻ, cho nên mua vài căn làm vốn cho con cái không phải là "lớn
chuyện." Vẫn theo lời kể thì chỉ chịu khó cầy - từ mờ sáng đến khuya 11 - 12
giờ đêm, dành dụm từ đồng xu đồng cắc thì giấc mơ Mỹ coi như trong tầm tay.
Giờ đây thu nhập của giới hành nghề xe lunch không thể sánh
với trước được. Ông Lê Văn Chiêu - hiện điều hành ba bãi đậu xe với tổng cộng
khoảng 400 chiếc, lớn và uy tín nhứt vùng Bay, nhận xét:
"Sau vụ 9/11, nền kinh tế Mỹ rơi vào khủng hoảng, hãng
xưởng đóng cửa, tiết giảm nhân viên, hoặc dời đi khỏi vùng, công trường xây
dựng đình trệ thì vài ba hãng xe lunch cũng chung số phận phải dẹp tiệm."
Ông cho biết tình hình kinh tế ảnh hưởng rất nặng tới sinh
hoạt của hệ thống xe lunch, và nếu có hồi phục thì cũng không thể sung túc như
xưa. Chẳng hạn như các hãng lớn như Google, Facebook, Apple ... đều có
cafeteria nuôi ăn nhân viên, thế nên xe lunch không có nơi dụng võ.
"Xe lunch giờ đây phải nhắm vào các công trường xây cất
đang hồi phục, các hãng nhỏ, các hội đoàn ... và phải cung cấp món ăn ngon
miệng để tạo cho khách hàng cảm tưởng như đi ăn tiệm - cho nên nói chung thu
nhập của xe lunch có bị ảnh hưởng trực tiếp từ tình hình kinh tế."
Nắm bắt được cái khó của thời cuộc, nhóm Tastee Bytes chọn
một hướng đi mới - thay vì bám sát và bám chết cái "rao" (route) như
người đi trước. Tastee Bytes đậu xe tại một địa điểm và bằng Twitter, Facebook,
hay texting nhắn khách hàng biết và mời họ tới.
Lướt qua vài góp ý trên trang Yelp*, mới thấy rằng tuyệt đại
đa số khách hàng của Tastee Bytes đều gắn cho xe lunch này từ bốn đến năm sao,
và đặc biệt kết món pulled pork của họ.
Shirley D. viết: "Tôi
rất ngạc nhiên khi cảm thấy thích thú với món ăn của Tastee Bytes. Thật ra tôi
không kỳ vọng nhiều vì có đến 10 chiếc xe lunch để lựa chọn ngày hôm đó. Tưởng
như xe nào như xe nấy nhưng tôi rất vui khi bắt gặp xe lunch màu xanh lục - nói
thật tình, đó là chiếc xe có món ăn cực ngon. Chẳng hạn món hot dog với mayo
cay xè: tôi không hề biết là có kèm với bacon (thịt heo muối) được chiên giòn
đúng độ. Súc-xích dog, bacon, sốt mai-yô-ne kẹp giữa hai lát bành mì kiểu Hawaii nướng tạo thành
một tổng hợp tuyệt vời mà tôi chưa hề được thưởng thức. Món pulled pork (dạng
thịt heo quay xé phay) của Tastee Bytes đúng là số 1. Không quá mặn, khg quá
dai, lại có chút mỡ béo vừa đủ của lợn. Tôi rất khoái khẩu với món này đến nỗi
chỉ một tiếng đồng hồ sau, tôi lại muốn trở ra ăn thêm nữa.
Lời góp ý của tôi: hãy
ghi nhớ chiếc xe lunch này vào danh sách thực phẩm cần ăn của bạn nha!"
Victoria N. ở San
José viết thêm: "Tastee
Bytes đến và đóng góp thực phẩm cho trận tranh tài kickball nhằm gây quỹ mua
sách đọc cho học sinh mùa hè của chúng tôi. Không chỉ giúp nuôi ăn miễn phí các
đấu thủ, món ăn của họ thật tuyệt. Chúng tôi rất ấn tượng về khẩu vị và chất
lượng món ăn do họ thực hiện. Thực đơn của họ đa dạng từ hot dog kiểu Cajun,
đến bánh mì gà nướng, cả bánh churros nữa đấy..."
"Rao" là tuyến đường xe lunch chạy hàng ngày và dừng
tại các địa điểm có sẵn theo lịch trình để bán hàng. Làm thế nào để chiếm lĩnh
một mình một "rao" không cho xe lunch khác chen vào là cả một sự cạnh
tranh dữ dội và đôi khi hiểm nguy đến cả tính mạng và tài sản. Cạnh tranh không
chỉ giữa chủ xe mà luôn cả giữa hãng và hãng. Ông Chiêu nhớ lại:
"Ban đêm vợ chồng con cái chúng tôi phải vào ngủ ngay
tại hãng cả chục năm trời chỉ để bảo vệ trông chừng mấy chiếc xe lunch đậu
trong bãi. Tài xế đi bán cả ngày, tối về gởi xe vô parking và về nhà, trong khi
mình phải chịu trách nhiệm an ninh bãi đậu xe và nếu mình lơ là có thể bị kẻ
xấu lẻn vào đốt phá."
Tuy tình hình cạnh tranh hiện nay không ngột ngạt như xưa,
nhưng vẫn có vì muốn hấp dẫn khách hàng thì phải cạnh tranh để giữ khách và giữ
"rao."
Ông Chiêu cho hay về một cách làm ăn mới, khá hiệu quả giúp
người chạy xe lunch có địa điểm bán hàng nhưng không còn kiểu chèn ép nhau qua
"rao," mà công ty của ông cũng đang nghiên cứu thực hiện. Ông nói:
"Một nhóm trung gian đứng ra thỏa thuận với hãng xưởng
hay tổ chức tư nhân về dịch vụ cung cấp thực phẩm cho một sự kiện nào đó, kế
tiếp người này kêu gọi nhiều xe mang nhiều mặt hàng đến bán. Xe nào tham gia
thì trả hoa hồng cho trung gian trong khi khỏi phải tranh giành chỗ bán."
Trong chiều hướng này, cuối tuần qua tại Phố Nhật - Japantown
ở San José, có buổi triển lãm các kiểu xe hơi từ cổ đến hiện đại. Người đi chơi
đông nghẹt. Xem chán, đi bộ mỏi thì ... đói và khát. Ban tổ chức cho mời mấy
chiếc food trucks đậu trên bãi kế cận tạo thành một food court lưu động. Chiếc
Kamikazé của nhóm Tastee Bytes cũng có mặt và cung cấp món pulled pork nổi
tiếng của họ. Một công hai ba chuyện, thực khách có thể đưa gia đình đến xem
triển lãm, thăm Phố Nhật vừa có dịp đi "ăn ngoài" vào ngày cuối tuần.
Hẳn nhiên phương thức kinh doanh này trước đây - ngày ấy
không có.
Ngày Ấy
John Lý Sương, quê Long An, gia nhập ngành xe lunch ngay từ
những ngày đầu đến Mỹ năm 1980, sau khi nhận thấy rằng học chữ quá khó khăn,
trong khi gia đình đông nhân khẩu cần phải kiếm tiền ngay. Từ bước đầu đi làm
đầu bếp cho xe lunch khác, ông John từ từ chuyển sang làm chủ một chiếc và nuôi
bảy con ăn học thành tài. Ông hãnh diện khoe:
"34 năm trong nghề và khởi đi từ hai bàn tay trắng, cho
đến nay con cái đã ra riêng và có nhà cửa đầy đủ, tui vẫn thích và quyết bám
nghề này cho đến khi không còn sức."
Ông nói rằng bạn bè ông - cùng hoàn cảnh như ông đều nuôi
con cái thành tựu ra kỹ sư bác sĩ nhờ bán xe lunch chỉ vì không còn chọn lựa
nào khác. Ông cho hay cha mẹ nào cũng phải hy sinh, phải chịu cực vì tương lai
của con cái.
Vào thời đó mua một chiếc trả góp khoảng 35 ngàn, người mua
chỉ cần vài ba tháng là trả dứt vốn cộng lãi và làm chủ hoàn toàn chiếc xe.
Hiện nay một chiếc cũ chạy được cũng chỉ 20 ngàn, trong khi mới toanh lên đến
130,000.
"Tui nghĩ có lẽ con cái thấy cha mẹ lao động quá vất vả,
sáng đi sớm tối về khuya nên, con cái gia đình nào cũng vậy - đều chăm chỉ học
và thành công trong xã hội, coi như cách trả ơn cha mẹ," ông John Lý tâm
sự từ chiếc xe lunch đã giúp ông và cả gia đình sinh tồn tại Thung Lũng Hoa
Vàng đắt đỏ, nơi có hơn một trăm ngàn người Việt định cư.
Cho dù đã 64 tuổi, với gần nửa đời chạy xe, ông John thú
nhận rằng bán xe lunch giờ đây là một niềm vui.
"Hàng ngày gặp bạn bè, gặp khách hàng, gặp anh em trong
hãng xưởng ... tui coi như là một cách vận động cơ thể hơn là một nỗi cơ cực. Ở
nhà chắc tui đổ bệnh."
Vậy nếu khởi lại từ đầu, liệu di dân John Lý từ Việt Nam mới
sang Mỹ có làm xe lunch trở lại không. Ông trả lời rằng dứt khoát vẫn làm nghề
này ngay cả bây giờ lúc mà tình hình hãng xưởng không còn hồ hởi phấn khởi như
xưa, khi mà chữ nghĩa không có và tay nghề có cũng không.
Thủa Ban Đầu
Vào những năm 79', 80' cũng đã có vài người Việt bán xe
lunch ở vùng Bay. Bản thân ông Lê Văn Chiêu - ban ngày giúp việc nhà hàng, ban
đêm đi học tiếng Anh, cũng thấy một chiếc xe lunch bán tại cổng trường. Chiếc
xe bán thực phẩm lưu động đó đã gợi hứng để chính ông và vợ thử nghiệm thời cơ
tại nước Mỹ. Hồi tưởng lại hơn 30 năm trước, ông nói:
"Lúc đầu tôi phụ việc cho xe của anh Vĩnh - chiếc xe đậu
ở sân trường San Jose High School, chừng sáu tháng sau mua trả góp một chiếc để
bà xã Yến lái, tôi cook, cứ như vậy chạy tới nhiều hãng, mỗi nơi đậu chừng 10,
15 phút rồi chạy tiếp qua cơ sở khác."
Ông chỉ muốn làm qua ngày, nuôi con ăn học, lập nghiệp tại
quê hương mới và không thể ngờ nhiều năm sau ông và anh em trong gia đình họ Lê
đã gầy dựng nên cơ ngơi mà ngay từ năm 2006 báo Asia Week đã gọi ông là triệu
phú.
Chỉ ba năm sau khi mua chiếc đầu tiên, cơ sở làm ăn của anh
em ông Chiêu, Hướng nhân thành bảy chiếc; và cho đến khi đậu xe tại nhà bị lối
xóm than phiền và vi phạm luật thành phố thì ý nghĩ lập bãi đậu cho xe lunch
mới thành hình.
"Lúc đầu mướn kho bãi chỉ để có nơi cho bà con chạy xe có
chỗ đậu ban đêm chừng vài chục chiếc, nhưng rồi từ đó phát triển lên cho đến
khi phong trào chạy xe lunch nở rộ lên cả trăm chiếc."
Ý tưởng của ông Chiêu vào thủa xa xưa cũng không khác với
công ty Tastee Bytes ngày nay. David Trần, thành viên của nhóm, cho hay:
"Chúng tôi bắt đầu từ tháng Bảy 2012 với số vốn khoảng
35 ngàn vay mượn từ gia đình và chỗ này chỗ kia. Nay thì vốn cũng đã trả
hết."
Hỏi rằng năm, mười năm nữa Tastee Bytes sẽ ra sao, David
cũng có một ước mơ lạc quan với một hệ thống xe food trucks hay một hệ thống
nhà hàng. Anh nhấn mạnh rằng điều đó khả thi chứ không phải chỉ là ước mơ:
"Điều quan trọng nhứt không phải ai nhảy vào nghề này
cũng thành công. Chủ yếu là phải yêu nghề, phải đam mê và đầy nhiệt huyết.
Không ai có thể biết được nếu không thử thời vận."
Chia xẻ về vấn đề này, ông Chiêu cho hay thực phẩm vẫn là
một nhu cầu hàng ngày của con người và mở nhà hàng hay chạy xe lunch là một lựa
chọn nếu muốn đi vào ngành thực phẩm:
"Khai trương một nhà hàng đỏi hỏi vốn, rất nhiều công
sức và rủi ro cũng không ít trong khi đầu tư vào một chiếc food truck, bỏ thêm
sức lao động và chịu cực thì khả năng kiếm sống tương đối an toàn."
* http://www.yelp.com là trang mạng giới thiệu các dịch vụ
từ y tế, sửa sắc đẹp đến tìm thợ sữa xe... Yelp cũng là nơi để người dân thường
góp ý về một cửa hàng ăn uống hay dịch vụ nào đó. Số lượng ngôi sao cho thấy
khách hàng có hài lòng với dịch vụ được cung cấp hay không.
No comments:
Post a Comment