Đức Hà
Đều đặn từ bấy lâu nay, ngày nào cũng như ngày ấy, ngày thường ngày lễ cả ngày nghỉ, cứ sáng sớm sau khi ngủ dậy – mà thật sự có ngủ được bao nhiêu đâu, Bác Ba có thói quen mà bác nói “giễ ợt mà ít người làm được như tui.” Bác cắm lò điện, nấu miếng nước sôi, pha ly trà xanh cho thêm chút nước lạnh, uống vài ngụm cho thông cổ ấm bụng, bác đeo cặp kiếng lão rồi ung dung ngồi vào bàn trong căn phòng nhỏ. Để cánh tay trái lên bàn ngang với lồng ngực, bác cuộn mảnh vải nhựa quanh phần trên của cánh tay trái, điều chỉnh cho đoạn ống thun nằm ngay mạch huyết, cắm đầu kia của ống thun vào hộp máy nhỏ màu xám. Bác bấm nút bật, bấm thêm nút nữa, tiếng máy chạy xè xè. Căn phòng yên lặng bỗng nhiên nghe rộn ràng vui tai. Không khí trong mảnh vải nhựa phồng lên từ từ rồi lại chậm rãi xẹp xuống. Tiếng nói từ bộ máy nhỏ vang lên. Bác chẳng quan tâm vì tai bác đã lãng từ không biết bao lâu rồi, nhưng nhìn vào màn hình với hai hàng số của máy thì biết ngay chỉ số của nhịp tim. Bác cẩn thận ghi vào giấy từng ngày một – không bỏ sót ngày nào. Cứ như thế bác làm suốt từ khi cậu con trai ở xa gởi tặng cha cái máy đo huyết áp.
“Hồi nào giờ tui đều ra tiệm thuốc tây dùng máy đo ngoài đó,” bác tâm sự. Thật ra từ khi bác sĩ gia đình nhắc nhở rằng bác bị cao máu phải uống thuốc và chịu khó đo hàng ngày thì bác lên xe buýt ra tiệm thuốc tây dưới phố để đo nhờ. Bác nói rằng đo không đúng giờ mà chỉ khi nào ra lấy thuốc thì mới đo được, hơi bất tiện. Nay có máy đo tại nhà, đúng giờ, đo mỗi ngày, quá khỏe. Bác Ba, không muốn nêu tên thật - nay ngoài 80, là những người Việt đến Mỹ đợt đầu tiên sau 1975.
Hỏi thêm Bác Ba rằng bác sĩ cho thuốc uống, hàng ngày đi bộ vài vòng trong xóm, vậy số đo có thay đổi, có gì đáng lo ngại không? Bác không trả lời thẳng mà chỉ lắc đầu: “Ai cũng vậy mà, lớn tuổi rồi thì nó đổ ra đủ thứ bệnh tật, không sao tránh được.” Bác nói và chỉ hộp nhựa có bảy ngăn - ghi từ thứ Hai đến Chúa Nhựt, trong đó có nhiều loại thuốc, nhiều màu, nhiều cỡ, nhiều dạng từ viên con nhộng đến viên nén, dài, tròn, nhỏ bằng hạt tiêu cũng có luôn.
Bác thở dài: “Khổ thiệt, nhưng biết làm sao bây giờ!”
Qua Mỹ theo người di tản từ đầu, Bác Ba với gia đình được hội nhà thờ gởi đi định cư tại vùng Thung Lũng Hoa Vàng, Bắc Cali. Từ ngày hết trợ cấp chính phủ bác lao đầu vào chuyện cơm cháo gạo tiền. Nói như những người qua Mỹ đợt đầu tiên là “cầy ngày chưa đủ tranh thủ cầy đêm” rất đúng với nỗi lòng Bác Ba. Vừa phải lo cho gia đình và cũng không quên tiếp tế cho những người thân ở quê nhà. Thấm thoát tới ngày hưu trí, cũng là ngày mà bệnh tình của bác ngày thêm trầm trọng. Ấy vậy mà bác vẫn nói rằng “Tui còn hên hơn nhiều người.”
Bác Ba không phải là trường hợp cá biệt. Không ít thì nhiều các bác cao niên nghỉ việc từ lâu – nếu may mắn chưa chống gậy, chưa ngồi xe lăn thì cũng bảy ngày thuốc men, hàng tháng bao nhiêu lần lấy hẹn với bác sĩ viết đầy trên tấm lịch treo tường. Nhiều bác còn phải lọc máu, lọc thận, xạ trị, hóa trị tuần vài ba bận nữa, chưa kể nhập viện ra viện như cơm bữa thì bận bịu khốn khổ đến chừng nào.
Nhấm ngụm trà xanh – mà bác cho là rất tốt cho sức khỏe, bác kể lể về các thứ bệnh mà bác ghét cay ghét đắng nó cứ đeo bám theo bác. Nói tóm lại “Người ta có bệnh gì thì tui có món đó – không thiếu món nào.” Phàn nàn xong bác xin vài phút để đi vô trong, vừa đi vừa nói không đi chịu không nổi.Khi bác đứng lên đi, người viết lén đọc trên giấy thấy ghi nguệch ngoạc ở dòng cuối cùng: 139/89.
Bác Ba bị cao máu - còn được gọi là cao huyết áp.
Tiêu Chuẩn 120/80
Như mọi người có thể đều biết chỉ số nhịp tim ở mức 120/80 mmHg được xem là lý tưởng của một người trưởng thành khỏe mạnh – đây là áp lực của máu tác động lên thành động mạch khi tim bơm máu vào động mạch. Tuy nhiên vẫn phải ghi nhận rằng đó là con số để mọi người phấn đấu đạt được để không lên cao mà cũng không xuống thấp. Lên cao dễ đứt “dây thiều” – các cụ hay bông đùa, mà xuống thấp cũng “đứt bóng” tai hại không kém. Đó là hai yếu tố để đi nhà quàn. Và con số đó cũng còn tùy thuộc vào từng cá nhân, từng tuổi tác, giới tính và từng gia đình dòng họ. Theo thống kê mới nhứt ở Hoa Kỳ có khoảng 232 triệu người có áp huyết cao trên 120/80 mmHg. Con số này được chia ra như sau: Từ 120 đến 129/80: 112 triệu và trên 130/80 hoặc đang được chữa trị: 120 triệu người.
Nói là vậy nhưng làm thế nào để giữ nhịp tim ở mức dưới hay bằng 120/80 mmHg là một vấn đề nan giải – lý do rất dễ hiểu, rất dễ thấy là bây giờ người ta dùng thực phẩm chế biến quá nhiều, đường và muối vượt quá mức cần thiết hàng ngày và tệ hơn cả là ít vận động do nhiều lý do từ công ăn việc làm, lười biếng, không có thời gian và ghiền món TV, chưa kể là rượu và bia rượu cứ “zô” ngày hai ba cử. Tai hại đáng sợ nhứt là áp lực của cuộc sống - stress, tiềm ẩn nhưng chồng chất lên nhau khi cuộc sống ngày thêm khó khăn chật vật. Cứ tính thử có bao nhiêu sodium trong hai lát sandwich kẹp thịt muối, một lát phô-mai để ăn sáng cho có sức để cầy cho đến bữa trưa.
Bánh mì loại rye (rye bread) được cho có nhiều chất xơ tốt cho tiêu hóa chứa từ 170 đến trên 300 mg sodium.
Thịt ham chứa từ 275 đến 365 mg sodium
Một lát phô-mai tùy loại chứa từ 130 đến 350 mg sodium
Cộng chung lượng muối ở loại thực phẩm có tỷ lệ sodium thấp nhứt 170 + 170 + 275 +130 = 745 mg
Trong khi đó Hội Tim Mạch Hoa Kỳ khuyến cáo không nên dùng quá 2300 mg sodium trong một ngày và mục tiêu cần đạt để sống khỏe là 1500 mg. Chỉ ăn sáng thôi đã nuốt 745 mg sodium gần ½ tiêu chuẩn tốt để bảo vệ trái tim thì nếu cộng thêm muối trong bữa trưa và chiều – không tính lai rai đi ra cái kẹo đi vô miếng bánh, thì số lượng sodium đưa vào bụng vượt quá 2300 mg trong một ngày theo chỉ định của FDA. Yale Medicine cho hay trung bình người Mỹ tiêu thụ 3400 mg sodium mỗi ngày. Vậy để giảm lượng sodium ngay từ bữa sáng thì chỉ có cách tập thói quen “khoái ăn sang” tức sáng ăn khoai. Tuy sang nhưng rẻ tiền và rất ít sodium. Muối và sodium có liên hệ nhưng khác nhau về thành phần. Sodium - còn có tên natri, khoáng chất có sẵn trong một số thực phẩm như rau, sữa – cần thiết cho cơ thể, trong khi muối ăn được dùng để nêm nếm và còn là chất để bảo quản thực phẩm. Trong muối có 40% sodium và 60% chloride. Một muỗng canh nước mắm chứa khoảng 1.7 - 3.6 mg muối, tương đương với 680 - 1440 mg sodium.
Hướng Dẫn Mới
Ngày 14 tháng Tám vừa qua Hiệp Hội Tim Hoa Kỳ và Hiệp Hội Chuyên Gia Tim Mạch Hoa Kỳ cho công bố hướng dẫn mới về việc ngăn ngừa, phát hiện, đánh giá và quản lý huyết áp cao ở người trưởng thành đã khẳng định những ai bị huyết áp cao thì nên ngưng ngay khâu rượu chè. Tài liệu nhấn mạnh rằng uống nhiều chất cồn sẽ làm tăng huyết áp và khuyến cáo không được uống quá hai ly mỗi ngày cho nam và nữ phải giới hạn ở một ly. Đây lần đầu tiên hướng dẫn được công bố với những sửa đổi có từ 2017.
Bác sĩ Daniel W. Jones, chủ tịch ủy ban biên soạn hướng dẫn, cho biết: "Hướng dẫn cập nhật này được tổng hợp các nghiên cứu sâu rộng mới nhứt để trợ giúp các chuyên gia chăm sóc sức khỏe - từ nhóm chăm sóc ban đầu đến các chuyên gia và tất cả các bác sĩ lâm sàng trên khắp các hệ thống y tế, trong việc chẩn đoán và chăm sóc những người bị huyết áp cao".
Nói tóm gọn là giảm hay bỏ hẳn rượu bia chưa hẳn đã đủ mà phải thêm lối sống lành mạnh là những yếu tố then chốt để ngừa và kiểm soát huyết áp ở mức cao.
Nghiên cứu do hai hội thực hiện đã xác nhận rằng huyết áp ảnh hưởng đến sức khỏe của não bộ, có nghĩa là huyết áp có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng nhận thức. Huyết áp cao có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong não, dẫn đến các vấn đề về trí nhớ, suy giảm nhận thức lâu dài và đưa đến chứng mất trí nhớ.
Theo hướng dẫn mới, nếu huyết áp của một người đo được trong khoảng từ 130 đến 139, bác sĩ nên khuyến khích họ thay đổi lối sống cho được lành mạnh. Nếu những thay đổi đó không làm giảm huyết áp sau ba đến sáu tháng, họ nên dùng thuốc. Bản hướng dẫn phát hành năm 2017 cho hay nếu huyết áp tối đa từ 140 trở lên mới cần đến thuốc và cải thiện lối sống. Ngoài vấn đề giảm hay bỏ hẳn rượu bia bệnh nhân cần có lối sống lành mạnh, có chế độ dinh dưỡng cân bằng như đầy đủ chất đạm để nuôi cơ thể với nhiều rau xanh và trái cây, đồng thời phải thêm hoạt động thể chất như đi bộ, tập thể dục và kiểm soát cân nặng ở mức hợp lý, tránh mập phì.
Cần chú ý ở điểm huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu có thể phòng ngừa được đối với bệnh tim mạch, bao gồm đau tim, đột quỵ và suy tim, cũng như bệnh thận, suy giảm nhận thức và chứng mất trí.
Không rõ bác sĩ gia đình của Bác Ba đưa ra lời khuyến cáo nào nhưng bác nhìn nhận rằng sửa đổi không dễ như nói. Chỉ nội món ăn bớt muối bớt mặn đã là vô cùng khó nuốt. Bác nói:“Sau mấy chục năm hút thuốc mà tui bỏ được là cả một kỳ công – mà tui rất hãnh diện, nhưng nay có chút rượu chút bia giải sầu mà cũng phải bỏ thì đâu còn gì nữa.”Tuy than thở vậy nhưng Bác Ba nói chỉ khi nào hội hè, tụ tập nhóm bạn già bù khú thì bác mới “cụng ly” thôi.
Ghi chú: Tài liệu “New guidelines for blood pressure management by the American Heart Association and the American College of Cardiology,” được dùng trong bài viết.
Bài viết đăng trên HuuTri.org ngày 29 tháng 08, 2025
