Chích Ngừa hay Không Chích Ngừa*

 Đức Hà

Kể từ khi thuốc chủng ngừa bệnh đậu mùa được khoa học gia người Anh Edward Jenner phát minh lần đầu tiên năm 1796, cách nay hơn hai thế kỷ thì mãi cho đến khi khám phá ra siêu vi khuẩn hay vi-rút influenza B gây bệnh cúm năm 1940, chủng ngừa cúm mới thành hình. Được biết năm 1918 khi dịch cúm lan lây khắp thế giới, ước tính có khoảng 100 ngàn người chết vì căn bệnh này, đứng hàng thứ hai sau dịch hạch - Black Death, với 200 ngàn chết. Và mới đây, như mọi người đều thấy là dịch COVID-19 với 7,101,070 người tử vong trên toàn thế giới – trong đó có 1,227,230 người ở Mỹ, theo số liệu của WHO.

Câu hỏi đặt ra là nếu không có thuốc chủng thì chuyện gì sẽ xảy ra cho thế gian này?

Rất may cho loài người khi khoa học đã tiến một bước lớn giúp con người ngừa được một loạt các bệnh hiểm nghèo và chận đứng bằng kháng thể ngay từ lúc mới sinh. Thế nên các bà mẹ sinh con đều được hướng dẫn về chích ngừa – suốt từ khi mới sanh cho tới sáu tuổi và luật của trường học buộc học sinh phải được chích ngừa đầy đủ trước khi được nhận vào lớp.

·         Theo chỉ dẫn của cơ quan kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ - CDC, chỉ 24 giờ sau khi lọt lòng bé đã được chích mũi đầu tiên chống bệnh viêm gan loại B và bệnh hô hấp RSV - Respiratory syncytial virus.

·         Từ 1 đến 2 tháng: ngừa uốn ván, ho gà, bệnh Hib, bại liệt, tiêu chảy.

·         Từ 4 tháng chích mũi thứ hai hoặc ba ngừa các bệnh chích rồi. Từ 6 tháng chích ngừa Covid 19 và các mũi thuốc bổ xung.

·         Từ 7 đến 11 tháng có thể ngừa bệnh cúm.

·         Từ 12 đến 23 tháng ngừa bệnh thủy đậu, sởi, viêm gan loại A.

Nói chung là khi cháu bé đủ tuổi đến trường, thì hệ thống miễn nhiễm trong cơ thể ngừa được 16 căn bệnh: viêm gan A, viêm gan B, rotavirus, bạch hầu, uốn ván, ho gà, Haemophilus influenzae loại b, bại liệt, COVID, cúm, bệnh phế cầu khuẩn, sởi, quai bị, rubella và thủy đậu (varicella). Nếu đã chích ngừa cho con theo đúng chỉ định và lịch trình thì cháu bé khi đủ hai tuổi có thể được bảo vệ chống 16 căn bệnh hiểm nghèo có thể ngừa được cho suốt cuộc đời còn lại. Đó là kết quả của hàng chục năm nghiên cứu, thống kê trên hàng triệu trẻ em khắp thế giới. Sau khi được chích ngừa, cơ thể em được bảo vệ luôn cả bạn cùng lớp, cùng trường và mọi người khác khi tiếp xúc sau này. Khuyến cáo này được Học Viện Nhi Khoa Hoa Kỳ - American Academy of Pediatrics xác nhận và đưa ra với điều kiện thuốc ngừa phải được cơ quan FDA chuẩn nhận. Bên cạnh đó, hàng năm người lớn đều được khuyên chích ngừa bệnh cúm. Tuy nhiên việc chích ngừa đầy đủ đó chỉ xảy tại các quốc gia phát triển, trong khi tại nhiều phần đất trên địa cầu cứ năm em sinh ra đời lại có một em không được chích ngừa. Trong khi có nỗ lực để tất cả các cháu sinh ra bất cứ nơi đâu đều được chích ngừa thì lời tuyên bố động trời từ giới chức có thẩm quyền ở Florida đã phá bỏ hết tất cả những quy luật về thuốc vắc-xin được thế giới công nhận và thực hành nghiêm chỉnh, theo đó bắt buộc mọi người phải chích ngừa.

Không Bắt Buộc Chích Ngừa

Tại cuộc họp báo hồi đầu tháng Chín, Bộ Trưởng Y Tế Florida Joseph Ladapo nói: “Bộ Y Tế Florida cùng với văn phòng Thống Đốc DeSantis đang hợp tác để xóa bỏ quy định phải chích ngừa trong tiểu bang Florida. Không chỉ một mà tất cả các loại vắc-xin.”

Bộ Trưởng Ladapo cho hay việc bắt buộc tiêm vắc-xin "mang tính khinh miệt và nô lệ" và đặt câu hỏi "Tôi là ai, với tư cách là một thành viên trong chính quyền, hay bất kỳ ai khác, hay một người đàn ông đứng đây... mà lại có thẩm quyền nói quý vị phải chích thuốc gì vào cơ thể mình?"

"Cơ thể bạn là món quà của Chúa", ông nói.

Bác Sĩ Ladapo muốn mọi người hiểu rằng họ có quyền chọn lựa chích bất cứ thứ gì họ muốn vào cơ thể, nhưng với việc Hiệp Hội Tiêm chủng Florida – MAHA, đã được thành lập, quan niệm sai lầm đó sẽ chấm dứt.

Cũng trong cuộc họp báo, Thống Đốc DeSantis xác nhận:

“Hôm nay, tôi vui mừng thông báo việc thành lập Ủy Ban MAHA Florida - Make America Healthy Again. Ủy ban sẽ đề xuất việc tổng hợp các nguyên tắc “Làm Cho Nước Mỹ Khỏe Mạnh Trở Lại” này ở cấp tiểu bang,” và những nguyên tắc đó, như tôi đã đề cập, bao gồm quyền tự do của cá nhân về y tế, sự đồng ý có hiểu biết, quyền hạn của các bậc phụ huynh, và cả sự sáng tạo đổi mới thị trường.”

Cần phải nói thêm là lời loan báo của Bác Sĩ Ladapo không nhằm bãi bỏ việc chích ngừa nhưng chủ yếu là bãi bỏ việc chính quyền bắt buộc người dân phải chích ngừa. Việc này gây ra hai luồng dư luận đối nghịch: bên ủng hộ nói rằng chích hay không chích là quyền tự do cá nhân trong khi các bác sĩ nhi khoa và chuyên gia y tế công cộng cực lực chỉ trích cho rằng việc chấm dứt các quy định bắt buộc có thể dẫn đến sự bùng phát trở lại các bệnh có thể phòng ngừa được như sởi, bại liệt và thủy đậu. Từ trước đến nay việc chủng ngừa của trường học là yếu tố chính trong việc kiểm soát sự lây lan của các bệnh này. Lẽ dĩ nhiên các nhà xuất thuốc vắc-xin độc quyền - từng thu vào không biết bao nhiêu lợi nhuận với luật bắt buộc phải chích, sẽ đứng về phía chống đối.

Làm Cho Nước Mỹ Khỏe Mạnh Trở Lại

Ý tưởng bãi bỏ luật bắt buộc phải chích ngừa ở Florida đã có từ thời dịch Covid-19 khi Florida đi ngược lại với quy định của cơ quan trung ương CDC: không cần phải chích vắc-xin Covid-19 khi đi xin việc và cũng không chấp nhận thẻ đã chích rồi - Vaccine Card, được áp dụng trên cả nước và cũng không bắt buộc cư dân Florida phải xếp hàng đi chích vắc-xin Covid-19. Ý tưởng đó càng mãnh liệt hơn khi ông Robert F. Kennedy Jr. được bổ nhiệm làm bộ trưởng y tế ở Washington DC. Để làm cho nước Mỹ khỏe mạnh trở lại – theo ý ông RFK là phải sửa đổi luật về chích ngừa từ người lớn đến trẻ em. Trong cùng lúc thì cơ quan CDC đã liên hệ với một viện nghiên cứu ở New York để điều tra cặn kẽ sự liên hệ của việc tiêm chủng với bệnh tự kỷ - autism nơi trẻ em. Giới y khoa cho biết tỷ lệ các em bị tự kỷ ở Mỹ đã gia tăng – cứ 31 em lại có một em bị tự kỷ theo thống kê năm 2022.

Tuy nhiên nếu vấn đề chích hay không chích ngừa ở Florida tùy thuộc vào sự cân nhắc của chính các bậc phụ huynh và chỉ có ở Florida thì bỗng nhiên trở thành một vấn đề lớn lan tỏa khắp nước Mỹ với sự đối đầu giữa Đỏ và Xanh.

Chính Trị Hóa

Bảy tiểu bang theo đảng Dân Chủ gồm Connecticut, Maine, Massachusetts, New Jersey, New York, Pennsylvania, Rhode Island, luôn cả thành phố New York City đã cùng nhau thành lập một liên minh để phản đối chính sách và khuyến cáo về chăm sóc sức khỏe của chính quyền liên bang, đặc biệt là về vắc-xin. Trước đó California, Hawaii, Oregon và Washington cho ra đời Liên Minh Y Tế Bờ Tây – West Coast Health Alliance, cam kết chia sẻ thông tin y tế công cộng để "người dân nhận được thông tin đáng tin cậy mà không bị chính trị can thiệp.”

Liên minh các tiểu bang Xanh khuyến cáo tiêm chủng COVID-19 cho trẻ sơ sinh và trẻ từ 6 đến 23 tháng tuổi, cho tất cả người lớn từ 19 tuổi trở lên, và cho trẻ em và thanh thiếu niên khỏe mạnh từ 2 đến 18 tuổi nếu được sự lựa chọn của cha mẹ. Vào cuối tháng Năm, Bộ Trưởng Y Tế Robert F. Kennedy Jr. đã loại bỏ vắc-xin COVID-19 khỏi lịch tiêm chủng thường xuyên cho trẻ em khỏe mạnh và phụ nữ mang thai. Tiêm vắc-xin COVID-19 hàng năm không còn là một phần của khuyến cáo thường xuyên của liên bang dành cho người lớn và trẻ em khỏe mạnh. Thay vào đó, hướng dẫn tập trung vào những người từ 65 tuổi trở lên hoặc những người có các yếu tố nguy cơ hoặc có bệnh lý nền.

Thống Đốc Massachusetts Maura Healey cho hay "Chúng tôi sẽ không để Donald Trump hay Robert Kennedy tước đi quyền tự quyết định chăm sóc sức khỏe của quý vị. Massachusetts sẽ tiếp tục đi tiên phong trong khoa học và bảo vệ quyền tiếp cận vắc-xin ngừa bệnh.” Ông nhấn mạnh rằng người dân Massachusetts sẽ tiếp tục được chích vắc-xin theo ý muốn và thấy cần thiết - bất kể điều gì xảy ra ở cấp liên bang." Cùng lúc Thống Đốc New York Kathy Hochul nói: "Trong khi Washington tiếp tục phát động những cuộc tấn công sai lầm vào khoa học, New York khẳng định rõ ràng rằng mọi cư dân đều được tiếp cận vắc-xin COVID, không có ngoại lệ. Bằng cách sát cánh cùng các đối tác trên khắp vùng Đông Bắc, chúng tôi bảo đảm người dân New York có được sự bảo vệ và thông tin cần thiết để luôn an toàn và khỏe mạnh."

Tóm lại là cư dân ở Florida bảo thủ lại thấy chính quyền có ý tưởng phóng khoáng không bảo thủ về việc chích ngừa – ngược lại liên minh các tiểu bang Xanh Dân Chủ lại quyết liệt bảo thủ trong việc chích ngừa, chống lại mọi quyết định của chính quyền trung ương, và bắt buộc mọi người phải được chích ngừa - không có lựa chọn nào khác.

Tuy nhiên tin mới nhứt cho hay ban cố vấn về tiêm chủng của Bộ Trưởng RFK vừa đưa ra khuyến cáo rằng việc chích ngừa COVID-19 tạm thời để tự do cho cá nhân quyết định – tức không ép buộc. Điều này cũng giống như chích ngừa bệnh cúm hàng năm. Cùng lúc cơ quan FDA cho giới hạn tiêm chủng COVID-19 chỉ cho người cao niên từ 65 trở lên và người ít tuổi hơn nhưng có nguy cơ lây bệnh. Vậy nếu dưới 65 thì phải được bác sĩ kê toa mới được chích ngừa.

* Tựa đề được viết dựa từ câu “To be or not to be, that is the question” trong Hamlet của Shakespeare.

                                 Bài được đăng trên HuuTri.org Ngày 09/22/2015

Chuyện Dài Về Cao Máu

Đức Hà

Đều đặn từ bấy lâu nay, ngày nào cũng như ngày ấy, ngày thường ngày lễ cả ngày nghỉ, cứ sáng sớm sau khi ngủ dậy – mà thật sự có ngủ được bao nhiêu đâu, Bác Ba có thói quen mà bác nói “giễ ợt mà ít người làm được như tui.” Bác cắm lò điện, nấu miếng nước sôi, pha ly trà xanh cho thêm chút nước lạnh, uống vài ngụm cho thông cổ ấm bụng, bác đeo cặp kiếng lão rồi ung dung ngồi vào bàn trong căn phòng nhỏ. Để cánh tay trái lên bàn ngang với lồng ngực, bác cuộn mảnh vải nhựa quanh phần trên của cánh tay trái, điều chỉnh cho đoạn ống thun nằm ngay mạch huyết, cắm đầu kia của ống thun vào hộp máy nhỏ màu xám. Bác bấm nút bật, bấm thêm nút nữa, tiếng máy chạy xè xè. Căn phòng yên lặng bỗng nhiên nghe rộn ràng vui tai. Không khí trong mảnh vải nhựa phồng lên từ từ rồi lại chậm rãi xẹp xuống. Tiếng nói từ bộ máy nhỏ vang lên. Bác chẳng quan tâm vì tai bác đã lãng từ không biết bao lâu rồi, nhưng nhìn vào màn hình với hai hàng số của máy thì biết ngay chỉ số của nhịp tim. Bác cẩn thận ghi vào giấy từng ngày một – không bỏ sót ngày nào. Cứ như thế bác làm suốt từ khi cậu con trai ở xa gởi tặng cha cái máy đo huyết áp.

“Hồi nào giờ tui đều ra tiệm thuốc tây dùng máy đo ngoài đó,” bác tâm sự. Thật ra từ khi bác sĩ gia đình nhắc nhở rằng bác bị cao máu phải uống thuốc và chịu khó đo hàng ngày thì bác lên xe buýt ra tiệm thuốc tây dưới phố để đo nhờ. Bác nói rằng đo không đúng giờ mà chỉ khi nào ra lấy thuốc thì mới đo được, hơi bất tiện. Nay có máy đo tại nhà, đúng giờ, đo mỗi ngày, quá khỏe. Bác Ba, không muốn nêu tên thật - nay ngoài 80, là những người Việt đến Mỹ đợt đầu tiên sau 1975.

Hỏi thêm Bác Ba rằng bác sĩ cho thuốc uống, hàng ngày đi bộ vài vòng trong xóm, vậy số đo có thay đổi, có gì đáng lo ngại không? Bác không trả lời thẳng mà chỉ lắc đầu: “Ai cũng vậy mà, lớn tuổi rồi thì nó đổ ra đủ thứ bệnh tật, không sao tránh được.” Bác nói và chỉ hộp nhựa có bảy ngăn - ghi từ thứ Hai đến Chúa Nhựt, trong đó có nhiều loại thuốc, nhiều màu, nhiều cỡ, nhiều dạng từ viên con nhộng đến viên nén, dài, tròn, nhỏ bằng hạt tiêu cũng có luôn.

Bác thở dài: “Khổ thiệt, nhưng biết làm sao bây giờ!”

Qua Mỹ theo người di tản từ đầu, Bác Ba với gia đình được hội nhà thờ gởi đi định cư tại vùng Thung Lũng Hoa Vàng, Bắc Cali. Từ ngày hết trợ cấp chính phủ bác lao đầu vào chuyện cơm cháo gạo tiền. Nói như những người qua Mỹ đợt đầu tiên là “cầy ngày chưa đủ tranh thủ cầy đêm” rất đúng với nỗi lòng Bác Ba. Vừa phải lo cho gia đình và cũng không quên tiếp tế cho những người thân ở quê nhà. Thấm thoát tới ngày hưu trí, cũng là ngày mà bệnh tình của bác ngày thêm trầm trọng. Ấy vậy mà bác vẫn nói rằng “Tui còn hên hơn nhiều người.”

Bác Ba không phải là trường hợp cá biệt. Không ít thì nhiều các bác cao niên nghỉ việc từ lâu – nếu may mắn chưa chống gậy, chưa ngồi xe lăn thì cũng bảy ngày thuốc men, hàng tháng bao nhiêu lần lấy hẹn với bác sĩ viết đầy trên tấm lịch treo tường. Nhiều bác còn phải lọc máu, lọc thận, xạ trị, hóa trị tuần vài ba bận nữa, chưa kể nhập viện ra viện như cơm bữa thì bận bịu khốn khổ đến chừng nào.

Nhấm ngụm trà xanh – mà bác cho là rất tốt cho sức khỏe, bác kể lể về các thứ bệnh mà bác ghét cay ghét đắng nó cứ đeo bám theo bác. Nói tóm lại “Người ta có bệnh gì thì tui có món đó – không thiếu món nào.” Phàn nàn xong bác xin vài phút để đi vô trong, vừa đi vừa nói không đi chịu không nổi.Khi bác đứng lên đi, người viết lén đọc trên giấy thấy ghi nguệch ngoạc ở dòng cuối cùng: 139/89.

Bác Ba bị cao máu - còn được gọi là cao huyết áp.

Tiêu Chuẩn 120/80

Như mọi người có thể đều biết chỉ số nhịp tim ở mức 120/80 mmHg được xem là lý tưởng của một người trưởng thành khỏe mạnh – đây là áp lực của máu tác động lên thành động mạch khi tim bơm máu vào động mạch. Tuy nhiên vẫn phải ghi nhận rằng đó là con số để mọi người phấn đấu đạt được để không lên cao mà cũng không xuống thấp. Lên cao dễ đứt “dây thiều” – các cụ hay bông đùa, mà xuống thấp cũng “đứt bóng” tai hại không kém. Đó là hai yếu tố để đi nhà quàn. Và con số đó cũng còn tùy thuộc vào từng cá nhân, từng tuổi tác, giới tính và từng gia đình dòng họ. Theo thống kê mới nhứt ở Hoa Kỳ có khoảng 232 triệu người có áp huyết cao trên 120/80 mmHg. Con số này được chia ra như sau: Từ 120 đến 129/80: 112 triệu và trên 130/80 hoặc đang được chữa trị: 120 triệu người.

Nói là vậy nhưng làm thế nào để giữ nhịp tim ở mức dưới hay bằng 120/80 mmHg là một vấn đề nan giải – lý do rất dễ hiểu, rất dễ thấy là bây giờ người ta dùng thực phẩm chế biến quá nhiều, đường và muối vượt quá mức cần thiết hàng ngày và tệ hơn cả là ít vận động do nhiều lý do từ công ăn việc làm, lười biếng, không có thời gian và ghiền món TV, chưa kể là rượu và bia rượu cứ “zô” ngày hai ba cử. Tai hại đáng sợ nhứt là áp lực của cuộc sống - stress, tiềm ẩn nhưng chồng chất lên nhau khi cuộc sống ngày thêm khó khăn chật vật. Cứ tính thử có bao nhiêu sodium trong hai lát sandwich kẹp thịt muối, một lát phô-mai để ăn sáng cho có sức để cầy cho đến bữa trưa.

• Bánh mì loại rye (rye bread) được cho có nhiều chất xơ tốt cho tiêu hóa chứa từ 170 đến trên 300 mg sodium.

• Thịt ham chứa từ 275 đến 365 mg sodium

• Một lát phô-mai tùy loại chứa từ 130 đến 350 mg sodium

• Cộng chung lượng muối ở loại thực phẩm có tỷ lệ sodium thấp nhứt 170 + 170 + 275 +130 = 745 mg

Trong khi đó Hội Tim Mạch Hoa Kỳ khuyến cáo không nên dùng quá 2300 mg sodium trong một ngày và mục tiêu cần đạt để sống khỏe là 1500 mg. Chỉ ăn sáng thôi đã nuốt 745 mg sodium gần ½ tiêu chuẩn tốt để bảo vệ trái tim thì nếu cộng thêm muối trong bữa trưa và chiều – không tính lai rai đi ra cái kẹo đi vô miếng bánh, thì số lượng sodium đưa vào bụng vượt quá 2300 mg trong một ngày theo chỉ định của FDA. Yale Medicine cho hay trung bình người Mỹ tiêu thụ 3400 mg sodium mỗi ngày. Vậy để giảm lượng sodium ngay từ bữa sáng thì chỉ có cách tập thói quen “khoái ăn sang” tức sáng ăn khoai. Tuy sang nhưng rẻ tiền và rất ít sodium. Muối và sodium có liên hệ nhưng khác nhau về thành phần. Sodium - còn có tên natri, khoáng chất có sẵn trong một số thực phẩm như rau, sữa – cần thiết cho cơ thể, trong khi muối ăn được dùng để nêm nếm và còn là chất để bảo quản thực phẩm. Trong muối có 40% sodium và 60% chloride. Một muỗng canh nước mắm chứa khoảng 1.7 - 3.6 mg muối, tương đương với 680 - 1440 mg sodium.

Hướng Dẫn Mới

Ngày 14 tháng Tám vừa qua Hiệp Hội Tim Hoa Kỳ và Hiệp Hội Chuyên Gia Tim Mạch Hoa Kỳ cho công bố hướng dẫn mới về việc ngăn ngừa, phát hiện, đánh giá và quản lý huyết áp cao ở người trưởng thành đã khẳng định những ai bị huyết áp cao thì nên ngưng ngay khâu rượu chè. Tài liệu nhấn mạnh rằng uống nhiều chất cồn sẽ làm tăng huyết áp và khuyến cáo không được uống quá hai ly mỗi ngày cho nam và nữ phải giới hạn ở một ly. Đây lần đầu tiên hướng dẫn được công bố với những sửa đổi có từ 2017.

Bác sĩ Daniel W. Jones, chủ tịch ủy ban biên soạn hướng dẫn, cho biết: "Hướng dẫn cập nhật này được tổng hợp các nghiên cứu sâu rộng mới nhứt để trợ giúp các chuyên gia chăm sóc sức khỏe - từ nhóm chăm sóc ban đầu đến các chuyên gia và tất cả các bác sĩ lâm sàng trên khắp các hệ thống y tế, trong việc chẩn đoán và chăm sóc những người bị huyết áp cao".

Nói tóm gọn là giảm hay bỏ hẳn rượu bia chưa hẳn đã đủ mà phải thêm lối sống lành mạnh là những yếu tố then chốt để ngừa và kiểm soát huyết áp ở mức cao.

Nghiên cứu do hai hội thực hiện đã xác nhận rằng huyết áp ảnh hưởng đến sức khỏe của não bộ, có nghĩa là huyết áp có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng nhận thức. Huyết áp cao có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong não, dẫn đến các vấn đề về trí nhớ, suy giảm nhận thức lâu dài và đưa đến chứng mất trí nhớ.

Theo hướng dẫn mới, nếu huyết áp của một người đo được trong khoảng từ 130 đến 139, bác sĩ nên khuyến khích họ thay đổi lối sống cho được lành mạnh. Nếu những thay đổi đó không làm giảm huyết áp sau ba đến sáu tháng, họ nên dùng thuốc. Bản hướng dẫn phát hành năm 2017 cho hay nếu huyết áp tối đa từ 140 trở lên mới cần đến thuốc và cải thiện lối sống. Ngoài vấn đề giảm hay bỏ hẳn rượu bia bệnh nhân cần có lối sống lành mạnh, có chế độ dinh dưỡng cân bằng như đầy đủ chất đạm để nuôi cơ thể với nhiều rau xanh và trái cây, đồng thời phải thêm hoạt động thể chất như đi bộ, tập thể dục và kiểm soát cân nặng ở mức hợp lý, tránh mập phì.

Cần chú ý ở điểm huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu có thể phòng ngừa được đối với bệnh tim mạch, bao gồm đau tim, đột quỵ và suy tim, cũng như bệnh thận, suy giảm nhận thức và chứng mất trí.

Không rõ bác sĩ gia đình của Bác Ba đưa ra lời khuyến cáo nào nhưng bác nhìn nhận rằng sửa đổi không dễ như nói. Chỉ nội món ăn bớt muối bớt mặn đã là vô cùng khó nuốt. Bác nói:“Sau mấy chục năm hút thuốc mà tui bỏ được là cả một kỳ công – mà tui rất hãnh diện, nhưng nay có chút rượu chút bia giải sầu mà cũng phải bỏ thì đâu còn gì nữa.”Tuy than thở vậy nhưng Bác Ba nói chỉ khi nào hội hè, tụ tập nhóm bạn già bù khú thì bác mới “cụng ly” thôi.

Ghi chú: Tài liệu “New guidelines for blood pressure management by the American Heart Association and the American College of Cardiology,” được dùng trong bài viết.

                                                       Bài viết đăng trên HuuTri.org ngày 29 tháng 08, 2025