BẦU CỬ 2016

Những Điều Cần Biết

Đức Hà

Như mọi người cũng đã thấy, chuyện tranh cử chức vụ lãnh đạo quốc gia - tức tổng thống và phó tổng thống cho bốn năm tới, đầy kịch tính và tràn ngập những âm mưu, cáo buộc, tố giác, đánh phá kể cả những tiết lộ động trời, không thể tin nổi từ trang web WikiLeaks. Thật hay giả, bịa đặt hay chính xác thật khó mà lượng định được nhưng có một điều rõ ràng là truyền thông dòng chính dành rất nhiều thời giờ trên mạng và đài, dùng mọi chiêu trên nhiều trang báo để chỉ trích, bới móc, kết tội ứng cử viên này mà hầu như nhẹ tay với ứng cử viên kia, nếu không nói là phớt lờ. Rõ ràng là người dân cảm thấy các ứng cử viên như đang diễn theo một kịch bản viết sẵn. Liệu tất cả mọi chuyện rồi ra có chấm dứt vào ngày Tám tháng 11 tới hay không, là câu hỏi chưa có trả lời.

Người này thì bị tra tấn liên hồi về những câu nói cực kỳ thiếu đạo đức trong phòng thay quần áo hơn 10 năm trước đây, bị cáo buộc tội sờ soạn phụ nữ bất hợp pháp, nhưng chưa thấy ai đâm đơn kiện cáo hay đòi bồi thường thiệt hại về danh dự ngoài mấy giọt nước mắt trước ống kính tivi. Còn người kia gian dối ngay cả trong lời khai hữu thệ vẫn bình chân như vại. Lẽ nào một thường dân chỉ cần vi phạm một lỗi nhỏ đã có thể bị truy tố ra trước pháp luật và phải trả giá cho sai sót đó bằng án tù trong khi một người có thế lực chính trị, có của cải, có hậu thuẫn lại không hề hấn gì? Câu hỏi này cũng chưa có câu trả lời.

Điều hết sức khác biệt trong năm nay là từ xưa đến nay cứ tuần tự hết Dân Chủ lãnh đạo thì đến Cộng Hòa cầm quyền hay ngược lại dựa trên ý niệm của phần đông cho rằng đã chán ngán sau tám năm dưới đảng A hay đảng B và muốn có sự đổi thay: năm nay rất có khả năng chủ trương này bị phá vỡ. Trong quá khứ Tổng Thống thứ 15 James Buchanan lên thay Tổng Thống Franklin Pierce cả hai đều thuộc Dân Chủ và Tổng Thống thứ 8 ông Martin Van Buren lên thay ông Andrew Jackson cũng cùng đảng Dân Chủ. Vậy thì bà Hillary Clinton với khẩu hiệu "Stronger Together"  có khả năng nối tiếp đường lối Dân Chủ của đương kim Tổng Thống Obama thêm bốn hay tám năm nữa hay không - còn phải đợi và xem.

Bầu Cho Ai

Cho đến giờ này cử tri gốc Việt đã nhận được phiếu bầu bằng thư. Có người cũng đã gởi đi rồi. Người khác chờ đến đúng ngày Tám tháng tới để đến phòng phiếu. Vì tổng thống và phó tổng thống do phiếu cử tri đoàn - Electoral College quyết định mà Cali có 55 phiếu, nên cử tri Việt dù  gạch nối mũi tên đen trong phiếu bầu có chấm Cộng Hòa hay Dân Chủ cũng không thể lay chuyển quyết định của 55 lá phiếu của cử tri đoàn trung thành với Dân Chủ. Cali xưa nay vẫn là thành trì vũng chắc của Dân Chủ. Kết quả bầu cử sơ bộ ngày Bẩy tháng Sáu cho thấy bà Clinton đạt 1,940,580 phiếu và ông Trump được 1,174,829.

Tại các bang lưng chừng, nơi mà cả Cộng Hòa và Dân Chủ đều có tầm ảnh hưởng ngang nhau như Ohio, Florida ... sẽ là nơi có quyết định sau cùng khi chuyển màu sang toàn xanh hay toàn đỏ vào ngày Tổng Tuyển Cử. Bởi vậy hai ứng cử viên Hillary Clinton và Donald Trump đều dồn nỗ lực để thuyết phục cử tri những bang này. Liệu điều đó có làm thay đổi được cục diện hay không thì không ai tiên đoán được ngoại trừ mấy tờ báo được cho là thiên lệch. Chỉ xin nhắc lại chuyện bầu bán năm 1980: theo thăm dò trước bầu cử thì ứng viên Ronald Reagan bị đương kim Tổng Thống Jimmy Carter vượt xa - coi như nắm chắc thất bại trong tay; thế nhưng kết quả sau cùng cho thấy ông Reagan thắng lớn với 489 phiếu và trở thành Tổng Thống thứ 40 của Hoa Kỳ. Ông Reagan thắng không chỉ bằng phiếu của Cử Tri Đoàn mà cả phiếu phổ thông 43,903,230 so 35,480,115 của ông Carter. Nói như thế để thấy các thăm dò trước bầu cử - báo này nói thế này, báo kia nói thế khác, trở thành khó tin. Thăm dò mùa bầu bán năm nay lại càng khó nhai hơn bao giờ. Không ít người theo dõi mấy cuộc tranh luận vừa rồi đã khẳng định ứng viên này hay hơn ứng viên kia - nhưng thăm dò dư luận hầu như tất cả lại cho kết quả ngược lại. Có thể người dân thường nghe bùi tai nhưng chưa đủ trình độ để đánh giá toàn bộ và sâu sắc về phong cách, lời lẽ, thái độ, biện luận của từng ứng viên chăng?

Tóm lại toàn nước Mỹ có 538 phiếu của Cử Tri Đoàn và ứng viên thắng cử phải hội đủ 270 phiếu. Nói một cách giản đơn là nếu đêm bầu cử, phòng phiếu đóng vào tám giờ tối giờ miền Đông mà các bang miền Đông chuyển màu xanh hết hay đỏ hết thì kết quả chung cuộc sẽ đúng như vậy. Sở dĩ cử tri ở Mỹ không bầu trực tiếp tổng thống và phó tổng thống bởi vì từ thủa xa xưa khi khái niệm dân chủ vẫn còn lờ mờ, người ta không tin rằng người dân thường có đủ sáng suốt để chọn lựa hai chức vụ lãnh đạo cao cấp và quan trọng của đất nước nên những người soạn thảo Hiến Pháp mới quyết định chia quyền bầu chọn cho Cử Tri Đoàn và người dân thường.

Lá Phiếu Để Làm Gì

Nói rằng Cử Tri Đoàn sẽ có tiếng nói sau cùng về hai lãnh đạo nước Mỹ sắp tới đây, vậy thì gạch đen chọn người trong phiếu bầu để làm gì?

Trong cuộc tổng tuyển cử ngày Bốn tháng 11 năm 2008 liên danh Barack Obama – Joe Biden thắng vượt trội với 365 phiếu của Cử Tri Đoàn và 69,498,516 phiếu phổ thông trong khi liên danh John McCain – Sarah Palin chỉ đạt 173 phiếu Cử Tri Đoàn và 59,948,323 phiếu phổ thông. Như vậy mỗi gạch đen dành cho ứng viên nào đó được tính là một phiếu. Thống kê cho biết số 69.5 triệu phiếu dành cho ông Obama là con số bầu chọn lớn nhứt cho một ứng viên tổng thống. Thêm vào đó với tổng số 133 triệu người Mỹ đi bầu (43% dân số Mỹ) thì cũng là kỷ lục trong các cuộc bầu cử tổng thống ở Mỹ. Năm nay người ta tin rằng số người Mỹ dắt díu nhau đi bầu sẽ phá kỷ lục chưa từng có. Một mặt có thể là lần đầu tiên nước Mỹ có một phụ nữ từng là Đệ Nhất Phu Nhân ra tranh cử, mặt khác cũng có thể là Nước Mỹ đang cần một người bạo miệng, gặp đâu nói đó, toạc móng heo, thẳng ruột ngựa chẳng nể nang ai để đưa nước Mỹ "Great Again."

Năm 2000 liên danh Al Gore – Joe Lieberman đạt 50,999,897 phiếu phổ thông nhiều hơn liên danh George W. Bush – Dick Cheney nhưng lại thua phiếu Cử Tri Đoàn (271-266) nên đành chấp nhận thất bại.

Điều cần biết ở đây là cho dù cử tri đăng ký với Dân Chủ hay Cộng Hòa thì khi bầu chọn vẫn có thể đề cử người của đảng khác mà mình nghĩ rằng xứng đáng hơn. Chẳng hạn báo Arizona Republic xưa nay vẫn một mực hậu thuẫn cho người của Cộng Hòa, năm nay lại đổi tông ủng hộ ứng viên Dân Chủ. Cựu Thống Đốc Cali Arnold Schwarzenegger thuộc đảng Cộng Hòa cho hay sẽ không bầu cho ông Trump nhưng không nói có chọn bà Clinton hay không. Cựu Ngoại Trưởng Colin Powell thuộc đảng Cộng Hòa, trước đây đã chọn ông Obama và nay cho biết sẽ bỏ phiếu cho bà Clinton.

Tiếng Nói Của Cử Tri

California như tất cả 50 tiểu bang có hai diện tại Thượng Viện Hoa Kỳ. Bà Loretta L. Sanchez, hiện là Dân Biểu tại Hạ Viện Mỹ và bà Kamala D. Harris sẽ tranh ghế thượng nghị sĩ vào kỳ bầu cử tháng 11 tới. Cả hai đều thuộc đảng Dân Chủ, vậy chọn ai bây giờ? Câu trả lời là cử tri sẽ quyết định ai được ai thua.

Một nhân vật thường gần gũi với cộng đồng Việt là Dân Biểu Liên Bang Mike Honda thuộc Congressional District 17. Kỳ này ông phải tranh tài với ông Ro Khana. Trong lần bầu cử sơ bộ hồi tháng Sáu, ông Khana đạt 39.1% phiếu bầu nhiều hơn ông Honda (37.4%.) Nhưng nếu vào kỳ Tổng Tuyển Cử tháng 11 tới mà cử tri lại đổi ý chọn ông Honda - tức nhiều phiếu hơn, thì ông Honda lại tiếp tục đại diện cho District 17 tại Hạ Viện Hoa Kỳ - bao gồm các thành phố Sunnyvale, Cupertino, Santa Clara, Fremont, và Milpitas.

Trong cùng lúc tại California Assembly District 27 bao gồm vùng San Jose, cử tri sẽ phải chọn giữa hai ứng viên Madison Nguyễn và Ash Kalra. Mỗi gạch đen nối liền mũi tên trên phiếu dành cho một trong hai ứng viên sẽ là một tiếng nói đưa ứng viên đó gần hơn với chiếc ghế tại Nghị Viện Cali ở Sacramento. Cũng thế tại thành phố Milpitas, hiện có năm người tranh chức vụ Thị Trưởng thay ông Jose Estevez mãn nhiệm. Người đạt nhiều gạch đen nhứt sẽ là người thắng cử.

Lá phiếu của cử tri có giá trị then chốt trong sự lựa chọn người lãnh đạo. Bởi vậy cử tri phải bầu đông và cử xứng đúng tinh thần "Your Vote Counts" hay nói như người Việt là "Mỗi lá phiếu là một viên gạch xây nền dân chủ."

Dù ai thắng ai thua, nước Mỹ vẫn là lãnh đạo thế giới. Nước Mỹ có chuyển trục từ Trung Đông sang Đông Nam Á, ISIS có bị tiêu diệt, chiến tranh Syria có chấm dứt, bức tường ngăn di dân Mễ nhập lậu có thành hình ... hay vẫn nối tiếp chính sách mềm mỏng nhân nhượng của vị tổng thống sắp mãn nhiệm thì quyền lợi của Hoa Kỳ vẫn là ưu tiên một. Chỉ có điều không ít người sẽ buồn lòng vì ý dân không được toại nguyện - hay nói khác hơn ý dân không đúng ý Trời. Mình tưởng đã sáng suốt cử xứng mà rồi kết quả lại không như ý muốn. Nền dân chủ của Mỹ từ bao đời nay là như vậy. Người có thái độ hoài nghi sẽ không ngần ngại phát biểu rằng tưởng vậy mà không phải vậy.

Ổ Bánh Mì Thịt Làm Nên Sự Nghiệp

Đức Hà

Việt Mercury

Người Việt thích ăn bánh mì thịt. Sáng, trưa, chiều, tối, khuya, nửa đêm về sáng, dù buồn hay vui, dù nghèo hay khá giả lúc nào cũng có thể ăn ổ bánh mì kẹp thịt. Rẻ tiền và ngon miệng. Vì vậy khi di dân sang Mỹ, bánh mì thịt cũng được mang theo và có mặt tại bất cứ nơi nào có người Việt định cư.

San Jose có hàng chục cửa hàng bán bánh mì thịt nguội. Từ một tiệm, một chủ, hệ thống hai, ba tiệm một chủ, và quy mô đến hàng chục tiệm cũng cùng một chủ đã trở thành những địa điểm cung cấp món thức ăn nhanh, gọn, hạp khẩu vị Việt Nam với giá cả nhẹ nhàng trong mọi hoàn cảnh kinh tế.

Tuy nhiên nếu có tiệm chủ yếu vẫn nhắm vào khách hàng người Việt thì hệ thống Lee’s Sandwiches với bẩy tiệm đang hoạt động và năm tiệm nữa sẽ khai trương từ nay đến cuối năm thì khách hàng cần phải tranh thủ là những sắc dân khác không phải người Việt.

“Muốn phát triển rộng thì cần phải tiếp cận với giòng chính, tạo một hình ảnh tốt cho khách hàng và một khẩu vị thích hợp,” ông Lê Văn Hướng, 46 tuổi, phụ trách kế hoạch của công ty Lee’s cho biết.

 Hình ảnh mới về một tiệm bánh mì của người Việt được khởi sự tại khu Bolsa, phố chính của người Việt tại miền Nam California và đang được nhân rộng để có thể có mặt khắp nước Mỹ trong thời gian sắp tới.

“Hướng đi trong tương lai của Lee’s là có mặt khắp nơi, như McDonald’s, hay Subway của Mỹ để mang khẩu vị đặc biệt của bánh mì thịt Việt Nam phục vụ mọi sắc dân.”

Thành quả ngày hôm nay của Lee’s là kết quả của những nỗ lực, những cần cù và lao động không mệt mỏi từ mọi người trong gia đình họ Lê. Công khó được đền đáp khi Lee’s trở thành hệ thống cửa hàng bánh mì thịt lớn nhứt của người Việt ở California với doanh thu hàng năm trên 10 triệu đô la.

Lò Đường

Vượt biển đến Mỹ năm 1979 và để lại Việt Nam một gia tài khổng lồ, gia đình họ Lê ở Long Xuyên đã phát triển ngành xe lunch và tiệm bánh mì thịt từ con số không thành một hệ thống quy mô khắp California với tài sản ước lượng khoảng 50 triệu đô la.

“Nếu so với cơ ngơi của ông già hồi còn ở Việt Nam, thì thành quả hiện nay của chín anh em trong gia đình cộng chung cũng chưa bằng,” ông Lê Văn Hướng, người con thứ hai của ông Lê Văn Bá cho biết.

Với người miền Tây, vùng Long Xuyên Thốt Nốt lò đường của ông Bá được xem là lớn nhứt thời trước năm 1975.

“Mới 16 tuổi tôi đã đi buôn chuyến từ Long Xuyên lên Sài Gòn, rồi chuyển sang nghề nấu rượu, thầu dịch vụ bến đò cho đến năm 1961 thì mở lò đường,” ông Bá, năm nay 71 tuổi kể lại từ văn phòng mới của tổng công ty Lee’s đặt tại Saigon Business Center khai trương hồi tháng trước.

Ông nói rằng nghề dạy nghề và đi nhiều nơi học hỏi đã giúp ông trở thành nhà kinh doanh thành công ở miền Tây với hệ thống lò đường, nhà máy nước đá và cả một đội xe tải riêng. Với hàng trăm tấn đường thẻ sản xuất lúc bấy giờ, lò đường Vĩnh Phước cung cấp đến 30% nhu cầu đường cho miền Tây. Tuy nhiên sau năm 1975 tất cả đều trở thành tài sản nhà nước và đến năm 1979 thì hoàn toàn tê liệt.

“Những người tiếp quàn hầu như chẳng biết gì về nghề làm đường mặc dù được chỉ vẽ đầy đủ.”

Ông Bá kể lại rằng với chức vụ phó giám đốc, ông được mời đi tham quan Hà Nội và nhựng điều trông thấy đã khiến ông quyết định phải ra đi.

“Chuyến đi thăm Hà Nội năm 1976 làm tôi hãi sợ và có quyết định ngay là phải đưa hết cả nhà ra đi càng sớm càng tốt.”

Xe Lunch

Không phải tự nhiên mà tháng Năm vừa qua, cơ quan quản trị ngành tiểu thương Hoa Kỳ SBA văn phòng San Francisco đã trao tặng giải thưởng SBA 2003 Entrepreneurial Success Winners cho Lee Brothers Foodservices và Lee’s Sandwiches. Bằng tuyên dương của SBA nói rằng hệ thống Lee’s đã có những đóng góp lớn lao cho sự phồn thịnh của California và mang lại công ăn việc làm cho hàng ngàn người. Và cũng như lò đường bên Việt Nam, cơ sở mới của hệ thống Lee’s cũng bắt đầu từ không thành có.

Khởi đầu sự nghiệp tại Hoa Kỳ với chân phụ việc trên một chiếc xe lunch cung cấp thực phẩm cho trường học năm 1981, ông Lê Văn Chiêu, người con trưởng trong gia đình đã phát triển thành Lee Brothers Foodservice, một hệ thống cung cấp thực phẩm quy mô với 500 xe và hơn 1,000 nhân viên hoạt động khắp Vùng Vịnh.

“Những ngày đầu làm xe lunch của anh em chúng tôi cũng hệt như những ngày đầu của thời ba chúng tôi đi buôn bên nhà. Chủ yếu là sức lao động,” ông Chiêu, 47 tuổi nhớ lại thời kỳ đầu khi ông nấu và vợ ông, bà Lê Quách Ngọc Yến lái xe từ hãng xưởng này qua công ty khác ở San Jose mang thức ăn trưa đến cho mọi người.

Không đầy hai năm sau, công ty có hơn 10 chiếc để sau cùng lên đến trên 500 chiếc hoạt động hoàn toàn độc lập.

“Chúng tôi giúp anh em tự làm chủ chiếc xe của mình, công ty chỉ cung cấp hàng và bến đậu ban đêm.”

Bước đi của Lee Brothers Foodservices đã được đồng hương người Việt nhanh chóng noi theo để hiện nay nắm trọn ngành xe lunch tại vùng Bắc California với sáu công ty của người Việt.

Cùng lúc với xe lunch, công ty Lee’s cũng đầu tư vào ngành địa ốc và tham gia rất nhiều vào các sinh hoạt cộng đồng như đóng góp cho các chương trình cứu trợ lũ lụt, các hoạt động bảo tồn văn hóa kể cả các buổi gây quỹ cho các chính trị gia Mỹ và Việt.

Bánh Mì Thịt

Trong khi người con trưởng bành trướng hệ thống xe lunch thì ông Bá và vợ, bà Nguyễn Thị Hạnh dốc toàn lực vào việc gầy dựng tiệm bánh mì trên đường King. Ông Bá kể lại:

“Đầu tiên chúng tôi làm nhà hàng trên đường Mười Ba, rồi lấy hàng của ông Ba Lẹ bán trên xe lunch, sau cùng thì chúng tôi mở tiệm bánh mì đầu tiên trên đường King.”

Thành công của tiệm Lee’s đã đưa đến sự xuất hiện một loạt các tiệm bánh mì thịt khác như Hương Lan, Thanh Hương, Đa Kao ... Trong khi đó tại Hawaii cũng xuất hiện một loạt các cửa tiệm bánh mì thuộc hệ thống Ba Lẹ. Ngoài bánh mì, Ba Lẹ Hawaii còn mở rộng dịch vụ và cung cấp thực phẩm cho các khách sạn và hãng hàng không.

Tuy cửa hàng bánh mì trên đường King có nhiều khách hàng nhưng để đi vào giòng chính thu hút nhiều khách mới, Lee’s Sandwiches cần có bộ mặt mới, hiện đại hơn. Đó là ý kiến của một thành viên trẻ thuộc thế hệ thứ ba trong gia đình họ Lê.

“Cháu Minh muốn thí nghiệm ý định của mình tại ngay Bolsa, nơi đón nhận người Việt và du khách từ khắp nơi trên thế giới đến thăm Little Saigon,” ông Chiêu nhắc lại một kỷ niệm cũ đau lòng khi cửa hàng chưa khai trương thì người con trai trưởng qua đời trong một tai nạn lưu thông.

Thành công của tiệm Lee’s đầu tiên ở phố Bolsa, nơi có sức cạnh tranh của hàng chục tiệm bánh mì khác, đã làm người Việt hết sức ngạc nhiên. Lần đầu tiên người đi mua bánh mì phải xếp hàng, lấy số trong lúc cả một hệ thống máy điện toán được đưa vào sử dụng. Và cũng lần đầu tiên người ta thấy tiệm bánh mì mở cửa 24/24.

Tuy nhiên phương hướng phát triển mới, mở rộng ra khỏi phạm vi dòng họ không được tất cà các thành phần trong gia đình đồng ý.

“Bà già thì không bao giờ muốn mở thêm tiệm,” ông Chiêu cho biết.

Thật ra, theo lời ông Hướng, trong gia đình đang có hai khuynh hướng khác nhau: một là tiếp tục hoạt động như hiện nay và giới hạn trong phạm vi dòng họ, và hai là mở rộng đón nhận đầu tư kể cả nhân lực từ bên ngoài.

Chuyên gia tham vấn trong lãnh vực kinh doanh gia đình Quentin Fleming ở Los Angeles nói về những khuynh hướng dị biệt trong vấn đề mơœ mang cơ sở làm ăn.

“Khi tôi làm tham vấn cho các doanh nghiệp người di dân gốc Á, thì điều rất hay xảy ra là họ muốn dấu bớt và không nói hết về ngành nghề của mình. Nhưng tại Mỹ này, một khi đã phát triển lớn thì phải có sự tham gia của người và vốn bên ngoài.”

Con đường làm ăn quy mô này đã được hệ thống Phở Hòa đi trước từ năm 1983 và phát triển thành 91 cửa tiệm dưới dạng franchise tại Mỹ và nhiều nước trên thế giới.

Ông Nguyễn Bính, 48 tuổi một trong những người sáng lập hệ thống Phở Hòa có trụ sở chính tại Sacramento nói rằng người Việt có thói quen dấu nghề:

“Muốn bành trướng, gia tăng doanh thu thì phải mở rộng ra bên ngoài chứ không như suy nghĩ của phần đông người Việt là khi chia sẻ kinh nghiệm với người khác sẽ làm giảm giá trị ngành nghề của mình.”

Ông Bính nêu thí dụ về công thức nhồi bột lăn gà chiên của hệ thống KFC chẳng hạn vẫn là những điều được giữ kín.

“Làm franchise đòi hỏi phải nghiên cứu thị trường và vốn lớn ban đầu cho nên đó cũng là điều gây trở ngại cho các doanh nghiệp nhỏ Việt Nam,” ông Bính nhận xét.

Lên phát biểu tại buổi lễ nhận giải thưởng của SBA hồi tháng Năm, bà Lê Quách Ngọc Yến cho hay công ty Lee’s Sandwiches đang có kế hoạch mở rộng cơ sở làm ăn sang các tiểu bang khác dưới hình thức franchise.

“Chúng tôi đã nhận được hơn 200 đơn từ nhiều tiểu bang muốn hợp tác làm ăn,” ông Hướng nói với Việt Mercury.

Rõ ràng là bán bánh mì có vẻ là nghề “ngon cơm.”

Trong cuộc phỏng vấn trước đây, ông Tô Văn Lai của trung tâm băng nhạc Thúy Nga Paris có đưa ý kiến về những nhiêu khê khi kinh doanh văn hóa văn nghệ:

“Cứ bán bánh mì như Lee’s Sandwiches vậy mà khỏe.”

        Bài viết được đăng trên Viet Mercury số 232 ngày 04 Tháng Bẩy 2003